Darts Team man shot

Kō te Kaupapa Whakapakeke Kaha Ake o Aotearoa (Māori)

Office for Senior Citizens.

Ko te ahua o te tipu haere ake o te hunga pakeke o ngā iwi katoa ka noho mai hei tino take whakahiranga whakahīrautanga; whāia rā ka tautohea ake anō ngā wāhi e hāngai ana ki te piki haere ake o ngā utu mō te hauora me te heke haere mai o te kaha o te takuhe whakangā ki te utu i ngā nama a te tangata. Ehara ko te ora roa noiho o te tangata te tikanga o te mahi nei: kitea ake anō hoki te pai o te hauora o te tangata me te nui haere ake o ngā tau e whakapaungia ana e ia ki tana hapori whānui. Kāti, ko tētahi āhua anō o te hunga pakeke o Aotearoa nei ko te kanorautanga whakapāpori me te kaha haere ake o te nui mai o te hunga momo tangata, he rerekē ngā hiahia me nga tūmanako.

Ko te āhua anō o te hiahia ake mō te hunga whakatipuranga taipakeke e haere ake nei, - me noho pai tonu te hauora, me kaha ake te whakaakonga me te whakapunenga anō hoki i rātou, ā, neke atu i tēnā me tino mātātoa tonu mai rātou ki ngā whakahaere ake o ngā tokomatua i ngā tāngata ake o mua. Ko te tikanga o te kaupapa whakapakeke kaha ake nei, he wero tonu i te whakaaro e mea nei, me ka pakeke te tangata kua tae tēnā ki te wā hei whakawātea mai i a ia i te hapori whānui, ka whakangā ai. Heoi anō, ko te titiro kē me waiho tonu ko ngā mahi a te hunga pakeke hei whāngai tonu i ā rātou, waiho tonu ake i ā rātou ki te mahi haere tonu mai i te hapori whānui.

Nā te whakatupunga mai o te Kaupapa Rautaki Whakapakeke Kaha o Aotearoa nei, i whakapakari te mau ake a te Kāwanatanga i te painga o te take nei me te whai wāhi atu o te hunga pakeke ki ngā whakahaere o ō rātou hapori. He tāngata whakahirahira te hunga pakeke ki te hapori whānui, ā, i ā rātou kua mātāpuputu ake nei ngā tau, e tika tonu ana te whakamau atu i te karangatanga tū rangatira ki runga i ā rātou. Whai atu i tēnā, kei ā rātou anō ngā punenga, ngā mōhiotanga me ngā mahi, hei tuku atu ki te hapori whānui, ā, i te mutunga ake ka noho mai te whakarahinga ake o te korahitanga o te hunga pakeke hei tino taonga mō Aotearoa nei. I tua atu i tēnā, me ka whai wāhi tonu atu te hunga pakeke ki te āhua o ngā mahi, i te mutunga mai, ka whai painga te tangata ake, te hapori me te motu huri noa.

Ko te tikanga o te Rautaki nei he whakatūpu ake i tētahi whakarautaki pou tarāwaho me tētahi mahi mahere hei whakahāpai āwhina atu hoki i te mahi whakatupunga ratonga i ngā rohe haunui tari whānui tonu. Otirā, ko ēnei atu anō hoki ngā tikanga e hāngai ana ki te 'Kaupapa Whakapakeke Kaha' nei, arā, ko te hauora, ko te whai tāhuhu moni, ko te noho tinana whakarawe tonu me te whaiaro whakaritea ake hoki: whai atu tēnā me mau tonu te mahi nei ki ngā whakaaro o te hapori, tae atu ki te whakaruru whakawhaiaro noho tika ake o te tangata me te āhua anō o te taiao. Ko te wairua whakaaro e kōrerotia ake nei mō ngā tau o te hunga pakeke, me kaha tonu te te titiro me te whakangākau ake. Nā konā, kāore e mutu mai te take nei i ngā mahi a ngā tāngata pakeke anake, ēngari, me whai wāhi atu anō hoki ngā whakaaro, ngā tūmanako me ngā mahi anō o ngā whakatipuranga tamariki ake mō te āhua o te hunga pakeke e whakakoroua whakakuiatia ake nei. Kia taea te take nei te whakatutuki, ko te mahi tuatahi he whakakaha tonu mai i te mahi whakahāpai ake i te kaupapa nei. Ko te tikanga anō o te kaupapa whakapakeke kaha ake nei he whakapai ake i ngā āhuatanga o te ora o te tangata, he whakatinana ake hoki i te kaupapa whakauruuru haere tonu mai i te tangata ki ngā mahi nei.

Kei te mārama tonu mai he aha ake ngā painga o te kaupapa kaha whakapakeke ake, ka whiwhi nei ia tangata ake: ko ētahi o aua hua o te mahi nei, ko te pai o te hauora, ko te noho tinana whakarawe, ko te whakaongaonga i ngā mōhiotanga, ko te whakawhaiaro i te hinengaro me te whakahoa atu hoki ki te tangata. He nui tonu ngā hua ka whiwhi nei te katoa o te hapori whānui: me he hapori hauora, hākoakoa, ngākau tahi te āhua o te hunga taupori pakeke, ka kaha kē atu te nui o ngā mākohakoha me ngā punenga ka whiwhi te hapori me te tokomatua. Neke atu i tēnā ka heke iho ngā tonotono atu ki ngā tauwhiro hapori, ā, mahue mai ana te mahi whakapakeke kaha ake nei hei tino tauira mō ngā whakatipuranga tamariki ake.

Ko ngā kaupapa e hāngai ana ki te pakeke haere mai o te tangata, ko ērā i meinga hei āwhina i taua hunga kia whai hua tonu te momo o tō rātou noho mai i roto i te ao ōhanga me te hapori whānui hoki. Ko te tino tikanga o ngā kaupapa huhua ake a te kāwanatanga me ēnei anō hoki - ko te whai mahi o te tangata, ko te tika o te hauora, ko te whai whare noho whai moni hoki, ā, whai ake i tēnei ko ērā anō o ngā tikanga - ko te whakahauhau whakawātea ake hoki i ngā pakeke ō nāianei me ngā whakatipuranga a mua ake nei, ki te āhua o te pai me te whai hua tonu o te korouatanga, kuitanga mai o te tangata. Hei whakatutuki i Te Kaupapa Whakapakeke Kaha o Aotearoa nei, i hangaia ake e te kāwanatanga tekau ngā whāinga me te āhua anō o te whakahaere i ng mahi.


Te Āhua o te Whakatupunga mai i te Kaupapa Whakapakeke Kaha

Riro ana mā ngā tūmomo kāwanatanga pokapū e hanga ake, e tuku atu hoki i ngā kaupapa e hāngai ana ki te hunga pakeke. Ko te mea nui o te Rautaki Whakapakeke Kaha ko te mahere whakahau a ngā tari ake o te kāwanatanga, inarā, ko te mea kei reira ngā āhuatanga hei whakaū i ngā whāinga o te take nei me te whai wāhi atu hoki o te kāwanatanga ki te whakatū ake he hapori whānui ka whai wāhi mai te tangata ki te whakapakeke kaha mai i a ia.

Ā ia tau riro ko ngā Ahurei Āpiha Whakahaere hei tiro i ngā māhi i whakamarohia ake, ka noho ka kōrerorero i te āhua o aua mahi ki ō rātou Minita, ā, noho ana ko tēnei hei take mō tō rātou tari hei whakauru atu ki te Mahere Whakahau Kaupapa Whakapakeke Kaha. Nā runga i ngā kōrero i puta ake i ngā hui tūmatanui ka noho ko te mahere whakahau hei whakaatu mai i te āhuatanga o ia mahi, i riro nei mā te huhua noa o ngā tari kāwanatanga i whakatui i whakahaere ake. Kei reira anō ngā take mahi i kitea ake e ngā tari i ā rātau aromatawaitanga i te āhua o ngā whakarerekēnga ake o ngā hapori me te kaha anō hoki o ngā kaupapa o āianei ki te whakatutuki i ngā hiahia me ngā whakatara mai hoki o te hunga taupori e whakakuia whakakoroua haere tonutia mai ana.


Ngā Whakapūrongorongo mō te Whakaere o te Mahi

Ko tētahi mea nui anō ki te Kaupapa Rautaki Whakapakeke Kaha ko ngā tikanga aroturuki me ngā mahi whakapūrongorongo e poutoko kauawhi, whakarite mai ana i te whakahaere o ngā kaupapa me ngā whāinga o te āhua o ngā kōrero o ngā Tikanga Whakapakeke Kaha. Ia tau tāia ake he rīpoata mō te kauneke pēhea o ngā take mahi e takoto mai rā i te Mahere Whakahau Whakapakeke Kaha. I te wā e mauria ake ana te mahi nei, ka tirohia ake anō hoki ngā mahi hou, ā, neke atu i tēnā ka whakaurua atu aua kōrero rā ki roto ki te rīpoata ā tau o te Mahere Whakahau o muri mai. Ko te tikanga o ēnei rīpoata he whakaatu mai i te āhua o te whakatutukitanga me te whakatupu ake o ngā take mahi i kitea ake rā e ērā atu o ngā tari, koinei ā rātou takoha mai ki te Rautaki Whakapakeke Kaha.

I ko atu i tēnā ka tata atu ki ia toru tau ka tāia ake he rīpoata 'Tūranga Whai Tikanga', inarā, ko te tikanga o tēnei rīpoata he kōrero ake mō te hunga koroua kuia ake me te tikanga anō hoki o te kaupapa whakapakeke kaha ake o Aotearoa nei. Ka hangaia ake te rīpoata nei mai i ngā kōrero pūnga ake o Aotearoa, pēnei - i te Kautenui, i te Rangahau Whakamahi Tāima me ērā atu o ngā rangahaunga o nā noa nei o tāwāhi mai. Kāore e mutu noa mai te tikanga o te rīpoata 'Tūranga Whai Tikanga' i ngā tino whakaaturanga mō te āhua anake o te hunga pakeke o Aotearoa nei, ēngari, ka āwhinatia ake ano hoki ngā mahi whakaatu mai i ngā take hei mau ake mā te Kāwanatanga i raro i te tikanga o ngā mahi o te Kaupapa Rautaki Whakapakeke Kaha e mau tonu mai nei te whakahaere.


Te Tirohanga Whakamua

Kāore e taea e te kāwanatanga anake te whakatū mai he hapori whānui hei taunga wāhi whakapakeke kaha mai i te tangata. Me whai wāhi atu anō hoki ēnei rōpū, arā, te kāwanatanga matua, te kāwanatanga ā-rohe, ngā rāngai umanga, ngā rāngai kāwanatanga ā-kore me ngā rāngai hapori. Kāti, ka riro mā ia tangata tonu te mahi nei e waha ake. He mea hanga mai te kaupapa Rautaki Whakapakeke Kaha i te āhua o ngā whakahoahoanga tangata whānui me ngā rōpū tūmomo whānui hoki. Waihoki rā, he tuhinga mataora te tuhinga nei. Kia tutuki tūturu ai ngā kaupapa nei me haere tonu te whakahangahanga whakahaere mai o ngā whakahonohononga ake nei.


Ko ngā Whāinga me ngā Whakahunga Kaha Ake o te Kaupapa Rautaki Whakakapakeke mai

1. Ko Te Takuhe Ko Te Whāinga:

He whakamau mai he takuhe whita, he takuhe rawaka mō te hunga pakeke

Ko Ngā whakahau:

1.1 Ko te tikanga o tēnei he whamahi i te ture ki te whakawhita ake i ngā takuhe whakangā tūmatanui mō te hunga a mua ake nei.

1.2 He titiro me e rawaka ana te āhua o te takuhe poutoko mō te momo noho o te tangata.

1.3 He tirotiro i ngā whakarerekētanga o te tautikanga ora o ngā tāngata katoa.

2. Ko Te Hauora Ko Te Whāinga:

Kia whiwhi tonu te hunga pakeke i nga ratonga hauora, ratonga tōkeke, ratonga arotau, ka tarea te utu me te tiki atu.

Ko Ngā whakahau:

2.1 He whakahāpai i te tikanga hauora whakawāhanga kore puta noa i te ora roa o te tangata.

2.2 Me whakatupua ake he hauora ratonga whiringa kia tarea ai te whakakotahi i te whakamaheretanga, te whakawhiwhi mai i te moni me te whakahaere mai anō i ngā tiakitanga tuatahi, tiakitanga tuarua, tiakitanga noho kāinga me ngā poutoko hapori anō hoki.

2.3 Me noho wātea tonu mai ngā raupapa maha korahi whakaaromatawai hiahia ake o te hunga kaumātuatanga puta atu i Aotearoa.

3. Ngā Whare Noho Ko Te Whāinga:

Ko te tikanga me āhei tonu te hunga pakeke ki te whai kāinga tika taea rā te utu.

Ko Ngā Whakahere:

3.1 Ko te kaupapa mō ngā utu rēti o te tangata mō ngā whare noho me hāngai tonu ki te takuhe ake o te tangata.

3.2 Me mau tonu te mahi āwhina rawaka i te tangata ki te utu i ngā rēti o te mana ā rohe.

3.3 Me mau tonu te whakakaha ake i te ture tiaki i te hunga ake o ngā kāinga nohonoho whakangā.

3.4 Me mau tonu te mahi mai i te taha o ngā kāwanatanga ā-rohe ki te whakanui ake i ngā whare noho whakahoahoa ao, whakapūngao māia he itiiti nei te rēti me ērā anō hoki o ngā whare penihana e poutokoa ake nei.

3.5 Me āta tirotiro anō ngā whiringa āwhina ake a te kāwanatanga e taea ai e te hunga itiiti nei te takuhe ki te hoko kāinga ake.

4. Ko Ngā Waka Hari Tangata Ko Te Whāinga:

Me āhei tonu te hunga pakeke ki te utu i ana haere mā runga waka hari tangata.

Ko Ngā Whakahaere:

4.1 Me tirotiro anō ngā whiringa mō ngā waka tūmatanui mau tangata, kia noho tika ai aua waka rā mo te haere i ngā huarahi, mō te whakaputaputa ake, mo te āhua o ngā wātaka me ngā utu me te mea anō me kei te pai te waka rā ki te mau tangata ahakoa ngā tau.

4.2 Me tirotiro anō te tikanga o te whakaraihana ake i ngā taraiwa pakeke kia hāngai tonu ki te pai o te tangata ki te taraiwa hāunga āno te pakeke.

4.3 Kaua e noho ko te kore whai waka o te tangata hei tauārai i a ia ki ngā ratonga hauora.

5. Te Tikanga o te Whakapakeketanga Ko Te Whāinga:

Pai ana te noho mai o te hunga pakeke me he wāhi whakarurutanga whakawhita nei tō rātou

Ko Ngā Whakahaere:

5.1 Me mau tonu te whakahāpai whakaū mai i ngā whakahaerenga whakarurutanga mō te hunga pakeke.

5.2 Me mau tonu te whakatupu ake i nga tūmomo ratonga whānui hei poutoko ake i te mahi whakapakeketanga.

5.3 Me whakatupua ake anō hoki ngā whiringa kaupapa hei whakangāwari ake i te mahi whakapakeke tangata.

5.4 Me whakapai ake anō te āhua o te tuku atu i nga kōrero e hāngai ana ki ngā ratonga me ngā āhuatanga e tarea nei e te hunga pakeke te whakakuia whakakoroua ake i ā rātou.

6. Ko Te Tikanga Kanorau Ko Te Whāinga:

Nā te mea ka taea atu ngā tikanga ratonga tika e te hunga pakeke ka taea e rātou te tango mai i ngā mea e hiahiatia ana e rātou.

Ko Ngā Whakahaere:

6.1 He whakarahi ake i te nuinga o ngā ratonga kounga e wātea mai ana mā te Māori, nā te Māori rānei tonu i tuku mai.

6.2 He whakarahi ake anō hoki i te nuinga o ngā ratonga kounga e wātea mai ana mā ngā iwi o Te Moana a Māui he mea tuku tonu mai rānei e rātou.

6.3 He titiro ake anō hoki te mahi i ngā take tūturu, whakamāharahara, e hāngai ana ki te hunga pakeke nō mai i ngā kārangarangatanga hapori iwi me te whakatakoto mai anō he tikanga hei tiro ake i ngā āhuatanga nei.

7. Ko Te Taiwhenua Ake Ko Te Whāinga:

Kāore he raruraru o te hunga pakeke kei ngā hapori taiwhenua e noho ake ana ki te whai wāhi atu ki ngā tikanga whakaratonga.

Ko Ngā Whakahaere:

7.1 Me mau tonu mai te mahi whakahāpai whakahauhau ake i ngā āhuatanga hei whakatupu whakakaha ake i ngā angitū mō te hunga kuia koroua e noho mai rā i ngā hapori taiwhenua.

7.2 He whakapai ake anō hoki te mahi whakahōrapa atu i ngā mahinga ratonga ki ngā rohe taiwhenua.

7.3 Me whai wāhi tonu te whakaatu mai o ngā kaupapa i ngā utu whakarahi ake e hāngai ana te whakahaere mahi whakaratonga mō ngā hapori o taiwhenua atu he ruarua noa nei ngā tāngata.

7.4 Me mau tonu hoki te āhei atu o ngā tāngata o ngā rohe taiwhenua ki ngā ratonga whakahauora.

7.5 Me haere tonu hoki te mahi whakahanga mai i ngā whiringa hei whakaatu mai i te āhua o ngā waka hei mau atu i te hunga koroua kuia o ngā rohe taiwhenua ki ngā takiwā taone kei reira kē ngā whakaratonga whakahaere.

8. Kō Ngā Waiaro Ko Te Whāinga:

He whakaaro kaha tonu tō ngā tāngata katoa ki te āhua o te hunga pakeke me te tikanga anō o te pakeke haere mai o te tangata.

Ko Ngā Whakahaere:

8.1 Me tika tonu te mahi mai i ngā whakaaturanga mō te hunga pakeke i ngā mahi whakamataaratanga pānuitanga ake a ngā pūtahi a te kāwanatanga ki te ao ake.

8.2 Me mau tonu te mahi whakahāpai ake i ngā whakaari whakatipuranga ake ki ngā kura me ngā hapori.

8.3 Me mau tonu mai ano hoki te tikanga mahi mai i te taha ake o ngā rōpū kāwanatanga matua, kāwanatanga ā rohe, kāwanatanga ā kore tae atu ki ngā rōpū umanga me ngā hapori e hāpai nei i te kaupapa whakapakeke kaha.

9. Ko Te Tikanga o te Whai Mahi Ko Te Whāinga:

Ko te tikanga o tēnei wāhanga he whakangāwari ake i ngā whakawhiringa mō te āhua o te whai mahi tonu o te tangata me te whakakore atu i te tikanga whakaumātua ake.

Ko Ngā Whakahaere:

9.1 Kāti, me whakatinana tonu mai ngā kaupapa whakapūmanawa tangata i ngā takiwā o te kāwanatanga e tautoko nei i te tikanga whakamahi tonu mai i ngā tāngata pakeke: whai ake i tēnā me mōhio tonu kowai ngā tāngata he pai ki te tiaki tangata, inā hoki me ka pērā, ka tino tika ake te noho mai o te wāhi mahi hei tauranga whānau whakahoahoa tangata: hei whakatinana anō i te take nei me ngāwari tonu te whakahaere mai i ngā haora mahi, whakaītia ake rānei, tae atu ki ngā tikanga whakangungu ake i ngā kaimahi katoa me te hunga pakeke tonu hoki.

9.2 Me mōhio tonu te hunga whakahaere i ngā mahi whakaratonga mō te hunga pakeke, he aha ake tō rātou mōhiotanga matatau hoki ki ngā kaupapa o kaumātua ake.

9.3 Me mau tonu te tikanga o te mahi mai i te taha o ngā kāwanatanga ā rohe, whakaherenga umanga, ki te whakamahi mai i ngā whakaari kaiakopono ka taea atu nei te whakarawe ake i ngā punenga me ngā mōhiotanga o te hunga pakeke.

10. Ko Ngā Angitū Ko Te Whāinga:

Ko te tikanga o tēnei mahi mai, he whakrawa ake i ngā angitū hei whakaha ake i te tangata anō tae atu ki te whakaururu mai anō i ngā hapori ki te whakahaere ake i ngā mahi.

Ko Ngā Whakahaere:

10.1 He whakapai ake i ngā āhuatanga o ngā angitū hei whakawhiwhi ake i ngā tāngata katoa ki te mātauranga.

10.2 He whakahaere mai i te mahi whakaakoranga pakeke me te whakahaere anō hoki i ngā kaupapa hei whakangungua ake anō i te tangata.

10.3 He whakahauhau ake i te tikanga whakamahi mai i ngā mōhiotanga me ngā punenga o te hunga pakeke ake.

10.4 He whakahāpai he whakatautoko atu hoki i ngā rōpū tūao whakahaere.


Vocabulary

Whakahiringa whakahīrautanga = significant implications
takuhe whakangā = retirement income
hapori whānui = society
kanorautanga whakapāpori = social diversity
momo tangata = ethnic
whakaakonga me te whakapunenga = educated and skilled
mātātoa = active
tokomatua = workforce
Kaupapa Rautaki Whakapakeke Kaha o Aotearoa = NZ Postive Ageing Strategy
Whakahirahira = important
mātāpuputu ake nei ngā tau = senior years
karangatanga tū rangatira = accorded dignity
whakarahinga korahitanga = growth in the proportion
hapori = community
huri noa te motu = country as a whole
pou tarāwaho = promote and support
ratonga = service
rohe haunui tari whānui = broad range portfolio areas
tinana whakarawe = independence whaiaro
whakaritea = self fulfilment
whakaruru whakawhaiaro = personal safety and security
āhua o te taiao = physical environment
wairua whakaaro = premise
whakaongaonga i ngā mōhiotanga = intellectual stimulation
taupori pakeke = ageing population
hākoakoa = happy
ngākau tahi = confident
mākohakoha me ngā punenga = expertise and skills
tauwhiro hapori = social services
ao ōhanga = economy
whakahauhau whakawātea = allow and encourage
whāinga = goal
whakatupunga = develop
tumomo kāwanatanga pokapū = range of government agencies
whakamarohia = proposed
mahere whakahau = action plan
aromatawaitanga = assessments
whakatara = challenge
taupori = population
aroturuki = monitor
poutoko kauawhi = co-ordinated approach
Tūranga Whai Tikanga = status